Erdemin Zenginlikle İmtihanı

"Yurttaş Kane Üzerine Bir Deneme"

Sokrates bütün yaşamı boyunca hep şunu söylemiştir; insanın korkacağı şey ölüm olmamalı, ölüm illa ki gelecektir ve bundan kaçış yoktur asıl korkacağı şey, onursuz bir yaşam sürmek olmalı. Ölüm bir bilinmeyendir ve her hâlükârda kötü bir şey değildir. Oysa onursuz yani Sokrates'in asıl anlatmak istediği şekliyle; erdemsiz bir yaşam, yaşamaya değmeyecek tadı olmayan anlamsız bir yaşamdır.
İnsan kendisini ne kadar geliştirirse cahillikten ve erdemsizlikten o kadar kurtulur. Yurttaş Kane; henüz çok küçükken ailesinden koparılarak yeni bir dünyanın içine atılan C. Foster Kane'in biyografisini anlatıyor. Film sinema tarihi baz alındığında bir baş yapıt. İşleniş tarzıyla, seyircide uyandırdığı merak duygusuyla ve yadsınamaz bir gerçek olan, teknik başarısıyla sinema arşivlerinde her zaman ilk onda yer alan önemli bir eser. Kane' in zenginlikle karşılaşması, standartları yüksek ve başarılı bir hayat sürüyor olması kişiliğindeki çatışmaları ve çelişkileri ne kadar etkiliyor ve onu ne kadar değiştirebiliyor sorularını düşündüren bir film. Zenginlik ne kadar büyük veya sahip olunan maddi olanaklar ne kadar çok olursa olsun, para ölüm karşısında koca bir hiçtir, asıl önemli olanın çok paraya sahip olmak değil adından çokça söz ettirebilecek başarılara ulaşmak olduğunu hissettiren bir film.
Foster Kane'in ölürken söylediği 'Rosebud' sözünü anlama süreci üzerine kurulan Yurttaş Kane aslında tam da bu noktada seyirciye, geriye bir şeyler bırakabilmenin veya değeri anlaşılan kıymeti bilinen eserler ve fikirler bırakabilmenin çok daha önemli olduğunu şöyle anlatıyor; yaşamı boyunca birçok başarıya imza atmış bir gazetecinin ölürken söylediği sözü bile bir araç olarak yani manşet atıp daha çok para kazanabilmenin aracı olarak kullanan bir anlayışı gösteriyor ve insanları ne kadar da para hırsının bürüdüğünü hissettiriyor.
Benden daha zengin ölmeniz daima mümkün diyebilen Kane'in, başkalarına göre; yaptığı en büyük hata, aşık olmasıyla gerçekleşmiştir. Aşkın bir insanın gözünü kör edebileceği gerçeği fakat buna rağmen yine aynı insanı paranın nasıl hırslandıracağını görmek mümkün. Sokrates'in ölüm ve erdem için anlattıkları tam bu noktada kendini bir de şöyle gösteriyor; insan ölüm korkusuyla kendi düşüncelerini bırakıp, başka düşüncelere esir olmamalıdır. İnsanların görüşlerini sorgulayacak, içlerindeki çelişkileri gün yüzüne çıkartacak erdemli kişilere toplumda her zaman ihtiyaç vardır. Kane böyle insanlardan biri midir? Etrafındaki insanların içini para hırsı kaplamış ve tüm zamanlarını para kazanmaya harcayan insanların, Kane aşık olup, değer verdiği kadın için emek sarfettiğinde onu yargılamaları normal midir?
İnsanı erdemli yapan asıl özellik; başkalarının istedikleri gibi değil, ne koşulda olursa olsun kendi fikirlerinin ve hakkının peşinden koşarak yaşamak ve ödün vermeden düşüncelerini söyleyebilmektir.
Kane oldukça büyük evinde acı çekerek ölmeden hemen önce söylediği Rosebud kelimesinin hiç kimse tarafından bilinmiyor olmasından dolayı uzun süre gündemde kaldı, milyonlar değerindeki koleksiyonları onu tanıyan veya tanımayan insanların oldu ve son sahnede artık en önemli dersi veriyordu Kane; Rosebud onun kızağının adıydı ve asla doğduğu zamandan daha zengin ölmeyecekti!
Akdeniz Felsefe...