Ömer Hayyam'ın Hayatı ve Eserleri

Gıyaseddin Eb'ul Feth Ömer İbni İbrahim el-Hayyam veya Ömer Hayyam İranlı şâir, filozof, matematikçi ve astronom.

Doğum tarihi ve yeri: 18 Mayıs 1048, Nişabur, İran
Ölüm tarihi ve yeri: 4 Aralık 1131, Nişabur, İran

1- Ömer Hayyam'ın Hayatı

18 Mayıs 1048’de İran Nisabur’da dünyaya gelen Hayyam'a ailesi, Gıyaseddin Eb'ul Feth Ömer İbni İbrahim el-Hayyam” adını verdi. Babası İbrahim mesleğini yaptığı çadırcılık anlamanına gelen Hayyam ismini takma ad olarak oğluna verdi. Daha küçükken araştırmacı ruhu taşıyan Ömer ileriki yıllarda gerek takvim gerekse diğer konularda giderek uzmanlaşacak, o zamanlar bilinmemesine rağmen kendi doğum tarihini inceleyerek net bir veri elde edecekti.

İlk eğitimine Zamanın en ünlü alimlerinden Muvafakeddin Abdüllatif ibn el Lübad'dan ders alarak başladı. İslam kültürüne dayalı bir medrese eğitiminden geçen Ömer hayatı ve getirilerini çok sorgulamış ve kendi bulgularına ulaşarak İslam’ın Altın Çağı” döneminde yetişmişti. yorulmak nedir bilmeden hayatı boyunca hep çalıştı,araştırdı insanlığa ve buluşlarına zemin hazırladı.gündüzlerini cebir ve geometri dersleriyle gecelerini ise astronomi çalışarak geçiren Hayyam aynı zamanda Selçuklu Hükümdarı Melikşah’ın da danışmanlığını yapıyordu.

Celali Takvim hakkında da çalışmalar yapan Hayyam yaşamı boyunca üretmekten asla vazgeçmedi. Ömer Hayyam çağının bütün bilgilerini edindi, o alanlarda derin tartışmalara girdi, fıkıh, ilahiyat, edebiyat, tarih, fizik ve astronomi okuttu. Allah, dünya, var oluş, toplum sıkıntıları, hayat ve insan adına her konuda özgür bir şekilde akıl yürüten Hayyam'ın rubailerinde bu olgular önemli rol oynadı. Çağının çok ötesinde “evrenselliğe” ulaşmış bir adam olarak bilinen Hayyam islam kültürünün yanında evreni anlamak için kendi içinde harmanladığı her şeyi aklının süzgecinden geçirdi.

Pascal üçgeni olarak bilinen matematik kavramının temelini oluşturdu, Binom Açılımını ilk kullanan bilim insanı olarak tarihe geçti. Celali Takvim ya da bir diğer adıyla Hicrî Şems Takvimini hazırladı.güneş yılı esasına göre hazırladığı bu takvimi Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’a sundu ve eseri kabul edildi ve 1079 yılında kullanılmaya başlandı.Buna göre 1 yıl, 365 gün ve 6 saatti.

Doğduğu topraklarda 4 Aralık 1131’de Hayyam ölümü anlatan dörtlükle yaşama veda etti.

"Yaşamanın sırlarını bileydin

Ölümün sırlarını da çözerdin.

Bugün aklın var, bir şey bildiğin yok:

Yarın, akılsız, neyi bileceksin?"

2- Ömer Hayyam'ın Edebi Kişiliği

İran ve doğu edebiyatında rubai türünün kuruculuğunu yapan Hayyam, kolay anlaşılan, akıcı ve açık bir dil kullandı.şiirlerinde hep gerçekçi olmaya gayret gösterdi.yaşadıklarını gözlemlediklerini olduğu gibi aktarmayı tercih etti En şaşmaz ölçüyü akıl ve sağduyu olarak kabul eden şair bunu yaşam ve yazım biçimine aktardı ve gerçeğe ulaşmanın tek yolunun akıldan geçtiğine inandı.

Devrinin haksızlıklarını ve saçmalıklarını ince ve alaycı bir dille yeren şiirler yazdı. Aşk, şarap, dünya, insan hayatı ve yaşama sevinci gibi temaları dörtlüklerinde kullandı. Bilimsel araştırmalara adanmış sakin bir hayatı seçen Hayyam,Kendisine büyük ilgi gösteren Selçuklu sultanlarının sarayda görevlendirme tekliflerini hiç bir zaman kabul etmedi.

3-Ömer Hayyam'ın Eserleri

Çeşitli bilim dallarında birçok eser yazan Ömer Hayyam'ın eserlerinden 18 tanesinin adı bilinmektedir.

• Ziyc-i Melikşahi. (Astronomi ve takvime dair, Melikşah'a ithaf edilmiştir) 
• Kitabün fi'l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind. (Geometriye dair)
• Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele. (Cebir ve denklemlere dair)
• Müşkilat'ül Hisab. (Aritmetiğe dair)
• İlm-i Külliyat (Genel prensiplere dair)
• Nevruzname (Takvim ve yılbaşı tespitine dair)
• Risaletün fil İhtiyal li Marifet. (Altın ve gümüşten yapılmış bir cisimde altın ve gümüş miktarının bilinmesine dair. Almanya Gotha kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
• Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat(Öklid'in bir probleminin çözülmesi metoduna dair, Hollanda Leiden kütüphanesinde bir nüshası vardır. F. Woepcke Fransızcaya çevirmiştir.)
• Risaletün fi Vücud (Felsefede ontoloji bahsine dair. Britanya kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
• Muhtasarun fi't Tabiiyat (Fizik İlmine dair)
• Risaletün fi'l Kevn vet Teklif (Felsefeye dair)
• Levazim'ül Emkine (Meskûn yerlerin iklimi ve hava değişikliklerine dair)
• Fil Cevab Selaseti Mesâil ve fi Keşfil Hicab (Üç meseleye cevap ve alemde zıtlığın zorunlu olduğuna dair)
• Mizan'ül Hikem (Pırlantalı eşyaların taşlarını çıkarmadan kıymetini bulmanın yöntemine dair)
• Abdurrahman'el Neseviye Cevab (Hak Teâlâ'nın alemleri yaratmasının ve insanları ibadetle yükümlü kılmasının hikmetine dair)
• Nizamülmülk (Arkadaşı olan vezirin biyografisi)
• Eş'arı bil Arabiyye (Arabça rûbaileri)
• Fil Mutayat (İlim prensipleri)

Rubailerden Örnekler

Ben ne camiye yararım, ne hayvana!
Bir başka hamur benimki, başka maya.
Yoksul gavur, çirkin orospu gibiyim:
Ne din umrumda, ne cennet, ne dünya!

Dünya üç beş bilgisizin elinde;
Onlarca her bilgi kendilerinde.
Üzülme; eşek eşeği beğenir:
Hayır var sana "kötü" demelerinde.

Dedim: artık bilgiden yana eksiğim yok;
Şu dünyanın sırına ermişim az çok.
Derken aklım geldi başıma, bir de baktım:
Ömrüm gelip geçmiş, hiçbir şey bildiğim yok.