Sabahattin Eyüboğlu'nun Hayatı ve Eserleri

Sabahattin Eyüboğlu, Türk yazar, çevirmen ve akademisyen.

Doğum tarihi ve yeri: 1909, Akçaabat.
Ölüm tarihi ve yeri: 13 Ocak 1973, İstanbul.

1- Sabahattin Eyüboğlu'nun Hayatı

Yazar 1909 yılında Akçaabat'da doğmuştur . Ressam ve şair Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun ağabeyidir. İlköğrenimini Kütahya'da, ortaöğrenimini Trabzon'da tamamlamış, Trabzon lisesinin son sınıfındayken, üniversiteye öğretim üyesi yetiştirmek için açılan sınavı kazanarak Fransa'ya gönderilmiştir İki yıl Dijon, bir yıl Lyon Üniversitesi'ne devam ettikten sonra bir yıl Paris'te kalıp Sorbonne'da dersleri izlemiş (1931). Ertesi yıl İngiltere'de İngiliz dili ve edebiyatı üzerine incelemeler yapmıştır. 1933'te Türkiye'ye dönünce, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız dili ve Edebiyatı bölümü'nde doçent olmuştur. 1938'e değin Milli Eğitim Bakanlığı müfettişliği, Talim ve Terbiye kurulu üyeliği, Tercüme bürosu başkan yardımcılığı gibi görevlerde bulunmuştur. 1939-1947 arasında Hasanoğlan Köy Enstitüsünde ders vermiştir. 1946'da çok partili rejime geçtikten sonra köy enstitülerine karşı yürütülen kampanya sırasında Tercüme Bürosu'ndaki ve Hasanoğlan'daki görevlerinden uzaklaştırılmıştır. 1947'de Paris'e gitmiş, dönüşünde yeniden Milli Eğitim bakanlığı müfettişliğine atanmıştır. İstanbul Üniversitesi Fransız dili ve Edebiyatı Bölümü'nde karşılaştırmalı Türk-Fransız edebiyatı, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) ile İstanbul Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksekokulu'nda sanat tarihi dersleri vermiştir.

27 Mayıs hareketinden sonra üniversiteden uzaklaştırılan 147 öğretim üyesi arasında yer almıştır. Yeniden göreve çağrılınca İTÜ'deki işine dönmüş, Babeuf'ten Vedat Günyol'la birlikte çevirdiği Devrim Yazıları (1963) adlı kitaptan ötürü Türk Ceza Kanunun 142.maddesi uyarınca yargılansa da 1966'da aklanmıştır. 12 Mart döneminde gizli örgüt kurdukları savıyla Vedat Günyol ve Azra Erhat'la birlikte tutuklanmış, yargılama sonunda aklandıktan kısa bir süre sonra ölmüştür.

İlk yazısı 1930'da Ankara'da Hakimiyet-i Milliye gazetesinde yayımlanan Eyüboğlu, 1930'larda Tan, Varlık, Ağaç, Kültür Haftası gibi dergilerdeki deneme, eleştiri ve incelemeleriyle dikkat çekmiştir. Bu sırada şiir ve müzik, öz şiir sorunu, yabancı dil ve kültür, sanatta içtenlik gibi daha çok genel sanat kavramaları ve dil sorunları üzerinde durmuştu.

Yazarlığının asıl etkili ve verimli dönemi 1940'larda başlamıştır. Tercüme, yapmış, Yeni Ufuklar, Tanin, Cumhuriyet gibi dergi ve gazetelerde yayımladığı yazılarıyla kültürün maddi temellerini araştıran, halk değerlerine yönelen hümanist bir düşüncenin öncülüğünü yapmıştır. Yaprak dergisinde Yeni Şiir hareketinin toplumsal bir içerik kazanmasına katkıda bulunmuştur. Orhan Veli, Cahit Külebi, Ceyhun Atuf Kansu, Mehmet Başaran, Halikarnas Balıkçısı gibi şairleri ele alarak tek tek değerlendirmiştir.

Sabahattin Eyüboğlu Türk kültürü konusunda Halikarnas Balıkçısı ve Azra Erhat'la birlikte yeni bir Anadoluculuk görüşü getirmiştir. Ona göre Türk kültürü Anadolu'da daha önce yaşamış eski toplumların kültürlerinin bir uzantısıdır. Böylece Türk kültürünün kökenini Orta Asya'da aramak, çağdaş Batın kültürüne dolaysızca bağlanmak kadar yanlıştır. Batı kültürünün kaynağı olan Yunan kültürü Anadolu'da büyüyüp gelişmiştir. Eyüboğlu ve arkadaşlarının Anadolu hümanizmi kavramı ilkçağ Anadolu toplumlarının kültürlerinden kaynaklanıyor, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerini içine almıyordu. Böylece laik ve maddi içerikli bir kültür ortamı yaratılacaktı.

Eyüboğlu Eski Anadolu uygarlığı konusunda 11 tane de belgesel film yapmıştır. Bu dizinin ilk filmi olan Hitit Güneşi 1956'da Berlin Film Şenliği'nde ikinci olmuştur. Eyüboğlu 1966'da Sinematek'in kurucuları arasında yer almıştır. Çeviri alanında ise Fransız, İngiliz, Rus, Yunan ve Latin edebiyatından birçok klasik yapıtı çevirerek önemli bir boşluğu doldurmuştur.

Mavi ile Kara (1960) adlı denemeler kitabıyla Ataç Armağanı'nı, M. Ali Cimcoz'la birlikte yaptığı Platon'un Devlet'inin çevirisiyle1959'da Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü'nü kazanmıştır.

2- Sabahattin Eyüboğlu'nun Edebi Kişiliği

Kültür yaşamına yeni bir edebiyat anlayışının ve dil devriminin yerleştiği bir dönem olan 1950'lerin sonlarında ise yazılarında emperyalizm ve kültür ilişkileri sorununa ağırlık vermiştir.

3- Sabahattin Eyüboğlu'nun Eserleri

• Deneme ve İnceleme:
  • Avrupa Resminde Gerçeklik Duygusu (1952),
  • Fatih Albümüne Bakış (1952),
  • Mavi ve Kara (1961),
  • Yunus Emre'ye Selam (1966),
  • Yunus Emre (1971),
  • Sanat Üzerine Denemeler (1974),
  • Pir Sultan Abdal (1977),
  • Köy Enstitüleri Üzerine (1979),
• Çeviri:
  • Curtius'dan, Fransa üzerine deneme (1953),
  • Eflatun'dan, Devlet (1959),
  • Şiir çevirileri (1976), vb.
  • Julius Caesar (1966) - (THE TRAGEDY OF JULIUS CAESAR - William Shakespeare)
  • Hamlet (1965) - (THE TRAGEDY OF HAMLET, PRINCE OF DENMARK - William Shakespeare)
  • Troilos ile Kressida (1956) - (TROILUS AND CRESSIDA - William Shakespeare)
  • Atinalı Timon (1965) - (THE LIFE OF TIMON OF ATHENS - William Shakespeare)
  • Macbeth (1962) - (THE TRAGEDY OF MACBETH - William Shakespeare)
  • Antonius ve Kleopatra (1967) - (THE TRAGEDY OF ANTONY AND CLEOPATRA-William Shakespeare)
• Film:
  • Anadolu Ormanları (1956),
  • Siyah Kalem (1957),
  • Karanlıkta Renkler (1957),
  • Nemrut Dağı Tanrıları (1957),
  • Hitit Güneşi (1957),
  • Göreme (1959),
  • Surnâme (1959) vb.

4- Sabahattin Eyüboğlu'nun Ödülleri

• Sabahattin Eyüboğlu Eflatun'un Devlet çevirisi ile Türk Dili Kurumu çeviri ödülünü (1959),
• "Mavi ve Kara" adlı deneme kitabı ile de Nurullah Ataç Armağanı'nı kazanmıştır (1960).