Tekerleme
Sözcüklerin ses benzerliğinden yararlanılarak oluşturulmuş yarı anlamlı ve yarı anlamsız dolayısıyla birbirini tutmayan sözlerine tekerleme denir. Sözlükte "kâğıda yuvarlanan söz, saçmasapan söz" anlamlarına gelir. Manzum yani dizelerden oluşan tekerlemelerde ölçü, uyak, aliterasyon ve secilere rastlanır. Sözlü halk edebiyatı ürünü olan tekerlemeler, ses, söz oyunları ve çağrışım özellikleriyle ön plana çıkar.
Tekerlemelerde belirli bir ana konu yoktur. Bir araya getirilen konular bu birleşme sonunda şaşırtıcı bir etki oluşturur. Tekerlemeler; masal, oyun, tören ve bağımsız tekerleme olmak üzere dört türe ayrılır. Genel anlamda bilinen tekerleme masal tekerlemesidir. Yörelere göre farklı isimlerle söylenir. Tekerleme, Doğu Anadolu'da döşeme, Güney Anadolu'da sayışma ismiyle anılır.
Tekerlemelerin Özellikleri
- Tekerlemeler, daha çok masalların başında ve sonunda yer alır. Hikaye, bilmece ve çocuk oyunlarında da tekerlemelere rastlanır.
- "Bir varmış bir yokmuş.", "Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde" şeklinde masalların başında yer alır.
- Tekerlemeler, söz yinelemeleri, uyaklar ve olağanüstülükler gibi üç özellik üstüne kurulur.
- Tekerlemeler, Karagöz ve ortaoyununda muhavere, çocuk oyununda ebe, çıkarmada ise sayışma olarak adlandırılır.
- Tekerlemeler, sık sık yapılan tekrarlar sayesinde çocuğun psikomotor becerilerinin gelişmesine katkıda bulunur.
- Çocuk folklorunda güzelce vakit geçirmek düzgün konuşma alışkanlığı kazanmak oyunlarda eş ve ebe seçmek maksadıyla tekerlemelere çokça başvurulur.
- Edebiyatımızda tekerlemelerin ilk örneklerine Divanü Lügati't Türk'te rastlanır.
Örnek:
Evvel zaman içinde
Kalbur saman içinde
Develer tellal iken
Pireler berber iken
Ben anamın beşiğini
Tıngır mıngır sallar iken
(...)
İç Bağlantılar:
