Mani
Halk şiirinde en küçük nazım biçimidir. Yedi heceli dört dizeden oluşur. Uyak düzeni aaxa şeklindedir. Birinci ve üçüncü dizeleri serbest, ikinci ve dördüncü dizeleri uyaklı maniler de vardır (xaxa). Manilerin ilk iki dizesi uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenir. Temel duygu ve düşünce son dizede ortaya çıkar. Başlıca konusu aşk olmakla birlikte bunun dışında türlü konularda da yazılabilir.
Aşk konusu başta olmak üzere hemen hemen her konuda yazılabilen Anonim halk edebiyatı nazım türüne mani denir. Manilerde konu sınırlaması söz konusu değildir. Maniler, birçok şekilde oluşabilir. Düz, tam, cinaslı, kesik, yedekli ve artık mani en çok karşımıza çıkan mani türleridir.
Mani Türünün Özellikleri
- Maniler, sözlü edebiyat devri ürünleri içerisinde yer alır.
- Anonim halk edebiyatının en yaygın ve aynı zamanda en küçük nazım şeklidir.
- Genellikle dört mısradan oluşan tek dörtlük şeklindedirler. Dört mısradan fazla olan maniler de vardır.
- Maniler bir nevi Divan Edebiyatı'ndaki tuyuğun karşılığıdır.
- Cinaslı uyaklı manilerde dize sayısı dörtten fazla olabilir.
- Karşılıklı olarak iki kişinin söyledikleri manilere "deyiş" adı verilir.
- Manilerin ilk söyleyenleri belli değildir.
- Maniler, 7'li hece ölçüsüyle yazılır.
- Maninin kendine özgü bir ezgisi vardır.
- Manilerde en çok işlenen konular aşk olmakla birlikte maniler, doğa, sevgi, övgü, yergi gibi her konuda yazılabilir. Niyet, atışma, bekçi, davulcu, satıcı, düğün, ramazan gibi her konuda ve her durum için söylenen maniler vardır.
- Manilerde ilk iki mısra doldurma dizeler olup bu dizeler kafiye hazırlamak için söylenir. Asıl anlatılmak istenen temel duygu ve düşünce son iki dizede yer alır.
- Manilerde birinci, ikinci ve dördüncü dizeler uyaklı, üçüncü dize ise serbest bırakılmıştır.
- Kafiye düzeni "aaxa" şeklindedir.
- Maniler daha çok yüzük oyunları ve mangal sohbetlerinde söylenir.
Mani Çeşitleri
Düz (Tam) Mani
Maninin en yaygın biçimi olan düz maniler, "tam mani" olarak da adlandırılır. Yedişer heceli dört dizeden oluşup klasik mani özelliği gösterir. Kafiye dizilişi "aaxa" şeklindedir. Kafiyeleri çoğunlukla cinassızdır.
Örnek 1
Gidene bak gidene
Güller sarmış dikene
Mevla sabırlar versin
Gizi sevda çekene
Örnek 2
Altını sarraf bilir
Hastayı cerrah bilir
Ben seni sevdiğimi
Yalnız bir Allah bilir.
Örnek 3
Bahçelerde saz olur
Gül açılır yaz olur
Ben yârime gül demem
Gülün ömrü az olur
Örnek 4
Şu dağlar olmasaydı
Çiçekler solmasaydı
Ölüm Allah'ın emri
Ayrılık olmasaydı
Kesik Mani
Birinci dizede hece sayısının yediden az olduğu manilerdir. Kesik manilerde uyak cinaslı bir özelliğe sahipse mani "cinaslı mani" adını alır. Kesik manilerde dize sayısı dört mısradan fazla olabilir.
Örnek 1
Güle naz
Bülbül eyler güle naz
Girdim bir dost bağına
Ağlayan çok gülen az.
Örnek 2
Böyle bağlar
Yar başın böyle bağlar
Gül açmaz bülbül ötmez
Yıkılsın böyle bağlar
Örnek 3
Niçin kondun a bülbül
Bağımdaki asmaya
Ben yârimden ayrılmam
Götürseler asmaya
Örnek 4
Aldım aşkın tüfeğin
Vurdum bir kaç karaca
Dünyada bir yâr sevdim
Kaşı gözü karaca
Yedekli (Artık) Mani
Düz maninin (dört dizeli mani) sonuna aynı uyakta başka dizeler eklenerek söylenmesine denir. Genellikle iki dize eklenerek söylenir. Buna "artık mani" de denir. Yedekli (artık) manilerde cinas kullanılmaz.
Örnek 1
Ne viran çeşme imiş
Su içecek tası yok
Yıkıldı viran gönlüm
Yapacak ustası yok
Şu vefasız dünyanın
Ucu var ortası yok
Örnek 2
Bülbülün yuvasına
Gül girer rüyasına
Bülbül güle aşıktı
Mecnun da Leyla'sına
Mecnun Leyla der iken
Erişti Mevla'sına
Örnek 3
Madem çoban değilsin
Ardındaki sürü ne
Ben bir körpe kuzuyum
Al kat beni sürüne
Beni böyle yandıran
Sürüm sürüm sürüne
Örnek 4
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim sağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi
Deyiş
İki kişinin karşılıklı olarak söylediği manilere deyiş denir. Bu manileri genellikle kadın-erkek, gelin-kaynana gibi kişiler karşılıklı söyler. Soru-cevap şeklinde oluşan manilerdir.
Örnek 1
A benim bahtı yârim
Gönlümün tahtı yârim
Yüzünde göz izi var
Sana kim baktı yârim
Kapıdan baktı yârim
Su gibi aktı yârim
Yüzüme göz değmedi
Güneşler yaktı yârim(erkek-kız)
Örnek 2
Rafta hedik kaynana
Dişi gedik kaynana
Oğlun çerez getirdi
Sensiz yedik kaynana
Tereye petek koydum
İçine ipek koydum
Gelinimin adını
Zincirli köpek koydum
(gelin-kaynana)
İç Bağlantılar:
