Moliere'in Hayatı ve Eserleri

Jean-Baptiste Poquelin daha bilinen adıyla Moliere, Fransız oyun yazarı ve oyuncu.

Doğum tarihi ve yeri: 15 Ocak 1622, Rue Saint Honoré, Paris, Fransa.
Ölüm tarihi ve yeri: 17 Şubat 1673, Rue de Richelieu, Paris, Fransa.

1- Moliere'in Hayatı

Moliere, sarayın döşemelerini yapan bir mobilyacının oğlu olarak 15 Ocak 1622, Rue Saint Honoré, Paris'de doğmuştur . Paris'in en iyi okullarından College de Clermont'da öğrenim görmüş 1643'te lllustre-Theâtre adlı bir tiyatro topluluğu kurmuş ve sahne adı olarak Moliere'i seçmiştir.

Moliere'in bilinen ilk yapıtları, 1655'te Lyon'da sahnelenen L'Etourdi ou les contretemps (oynanışı Savruk, 1876; yayımlanışı Şaşkın yahut Beklenmedik Engeller, 1944) ve 1656'da Beziers'de oynanan Le Depitamoreux'ydü (oynanışı İnfial-i Aşk, 1876; yayımlanışı Küskün Âşıklar, 1944). Moliere ve topluluğunun ilk başarılı temsili ise 1658'de Louvre Sarayı'nda Kral XIV. Louis önünde oynanan Comeille'in Nicomede'iydi. Moliere, ertesi yıl ilk önemli komedisi sayılan ve Paris'te sahnelenen ilk oyunu olan Les Precieuses ridicules'ü (oynanışı Dudukuşları, 1876; yayımlanışı Gülünç Kibarlar, 1943) yazmıştır. Sosyetenin kibar davranışlarına özenen iki taşralı genç kızı konu alan bu oyun, Moliere'in bütün yapıtlarında öne çıkan bir temanın ilk işlenişidir. Moliere toplumsal kuralların gerektirdiği yüzeysel kibarlıkla altta yatan içgüdüsel davranış arasındaki uyumsuzluğun yarattığı gülünçlüğü ele almıştır

Moliere'in topluluğu 1661'de, Kardinal Richelieu'nün bir tiyatro binası olarak yaptırdığı Palais Royal'deki (Kraliyet Sarayı) bir salona taşınmış ve Moliere'in bütün "Paris" oyunları burada sahnelenmiştir. 1662'de sahneye konan ünlü oyunu L'Ecole des femmes (oynanışı Kadınlar Mektebi, 1876; yayımlanışı Kadınlar Mektebi, 1941) daha ilk gecesinde skandal yarattı. Seyirciler ve yetkililer, artık hiçbir değere saygısı kalmamış bir komedyenle karşı karşıya olduklarını düşünmüşlerdir. Oyun, kadınlardan çekinen ve bu yüzden de saf, gözü açılmamış bir genç kızla evlenerek onu kendi ilkeleri doğrultusunda yönetmek isteyen bir erkeği konuyu ele almıştır. Oyunun sonunda adam genç eşine âşık olur, ama aşkı dile getirmesini ve kadınlara bir sevgili gibi yaklaşmasını bilmediği için gülünç durumlara düşmüştür. Moliere oyuna gelen eleştirilere 1663'te La Critique de L'Ecole des femmes (Kadınlar Mektebinin Tenkidi, 1944) ve L'lmpromptu de Versailles (Versailles Tuluatı, 1944) adlı tek perdelik oyunlarıyla karşılık vermiştir. Bunlardan ilkinde komedi anlayışını yansıtmış, İkincisinde ise oyuncuların dinlenme odasını ve prova sırasında sahne arkasındaki konuşmaları çok gerçekçi bir bakışla anlatmıştır. Moliere 1662'de Armande Bejart'la evlenmiş, üç çocuğu olmuş, ama bunlardan yalnızca biri yaşamıştır.

1664'te sahnelenen Le Tartuffe, ou l'imposteur (oynanışı Tartüf, 1876 ve Riyanın Encamı, 1881; yayımlanışı Tartuffe, 1944) adlı oyunu Kadınlar Mektebi'nden de daha büyük bir gürültünün kopmasına yol açmıştır. Oyun kilisenin baskısıyla yasaklanmış ancak 1669'da yeniden oynanma olanağı bulmuştur. Tartuffe, bir tür danışmanlık ve eğitmenlik rolüyle bir burjuvanın evine kapağı atmış, dindar görünüşlü bir sahtekârın serüvenleri üzerine kurulmuştur.

Moliere Tartuffe'ün yasaklanmasına karşın, daha da kışkırtıcı bir oyun olan Dom Juan, ou le festin de Pierre'ı (oynanışı Don Civani, 1876; yayımlanışı Don Juan, 1943) sahneye koymuştur. Don Juan, aristokratik bağımsızlık ilkesini hiçbir borç ya da yükümlülük tanımamak ve Tanrı'yı da hiçe saymak noktasına kadar vardıran, ama herkesin kendisine karşı yükümlülüklerini yerine getirmesini de istemekten geri kalmayan tipik bir Moliere kahramanıdır. Uşağı Sganarelle ise gerçekçiliği, dindarlığı ve ürkekliğiyle her bakımdan efendisinin tersidir. Bu iki kahraman, Cervantes'in Don Quijote ile Sancho Panza'sının Fransız edebiyatındaki karşılığı olarak da görülebilir. Don Ouijote'nin hayalciliğinin yerini, Don Juan'da edepsizlik almıştır. Sonunda Don Juan, tanrıtanımazlığından ötürü cehenneme gönderilir, ama bu arada seyirciyi eğlendirmeyi ve onların ikiyüzlülüklerini de açığa çıkarmayı başarmıştır.

Moliere, 1666'da da en başarılı oyunlarından sayılan Le Misanthrope'u sahneye koymuştur. Komedinin kahramanı Alceste; ilkelerine sımsıkı bağlı, hiç kimseyi beğenmeyen, ama bu arada kendi kusurlarının hiç farkına varamayan yeni tip bir budaladır.

Moliere'in en ünlü oyunlarından biri olan L'Avare (Cimri. 1938, 1991) ilk kez 1668'de sahnelenmiştir. Yapıt, şiiri andıran bir düzyazıyla yazılmıştır. Geleneksel komedinin bütün kalıplarının dönüşüme uğratılarak kullanıldığı bu oyun, kahramanının çelişkisini fazla sert ve çıplak bir tarzda göz önüne serdiği için önceleri pek tutulmamıştır. Cimrinin para tutkusu, oyunun bazı sahnelerinde gaddarlık, patolojik bir yalnızlık, hatta açıkça, çılgınlık noktasına varmıştır. Sonradan Goethe Cimri'nin bir komedi değil, bir trajedi olduğunu öne sürmüşse de bu yorum abartılı sayılabilir. Çünkü komediye özgü olan temel çelişki, insanca olmayan amaçlarla insani içgüdüler arasındaki karşıtlık, burada da ortaya çıkar, ama Moliere seyirciye neşeli bir gülünçlüğü değil, saçmalık ve sakilliği hissettirmiştir.

Moliere'in 1668'de sahnelenen öteki oyunu George Dandin uzun süre bir fars olarak değerlendirilmiştir. Günümüzdeki bazı eleştirmenlere göreyse, Moliere'in belki de en özgün, en gözü pek yapıtı olmuştur. Komedinin kahramanı Dandin. kendi budalalığını kabul eden, ama her şeyin ters gittiği bu dünyada akıllı olmanın da işe yaramadığını öne süren ironik bir tiptir. Haklı olduğu sezilmekte, ama kendisi haklı olduğunu bir türlü açıkça kanıtlayamamaktadır.

Moliere'in sağlığı 1669'dan sonra giderek bozulmuştur. Gene de 1670'te başyapıtı sayılan Le Bourgeois gentilhomnıe'ı Köylü Asilzade ve Burjuva Jantilom, Kibarlık Budalası, Zerafet Budalaları, Ne Oldum Delisi eserlerini sahnelemeyi başarmıştır. Bu, Moliere'in en sevinçli, en mutlu komedilerinden biridir. Orta sınıf içindeki yükselme ve sınıf atlama çabalarım konu alan oyunun kahramanı Jour-dain, boş ve anlamsız sözleriyle sözlerin gerçekten boş olduğunu ister istemez hissettiren, cömert yaradılışlı, ama bundan da utanç duyan, sevimli bir tiptir.

Hastalığına karşın, ömrünün son yıllarında Moliere üç önemli oyun daha sahnelemiştir 1671'de sahnelenen Les Fourheries de Scapin 1672'de sahnelenen Les Femmes savantes'tir . Bu son oyun, ölümden ve doktorlardan korkan bir hastalık hastasının kuruntularıyla birlikte tıp mesleğini ve doktorların bilgiçliğini de alaya almıştır. Oyunun üçüncü gecesinde Moliere sahnede fenalık geçirmiş ve evine götürüldükten hemen sonra ölmüştür.

2- Moliere'in Edebi Kişiliği

Moliere, klasik çağın ve günümüzün ölçülerine göre, profesyonel bir yazar ya da edebiyatçı olmamış oyunlarının tümünü, yayımlamak amacıyla değil, hemen oynanmak amacıyla yazmıştır. Aynı zamanda bir oyuncu olması yazdıklarını da etkilemiştir. Oyunlarının karakterleri, kendi tiyatro topluluğunun oyuncularını andırmıştır Kendisi ise genellikle, çabuk kızan adam, uşak, aldatılmış koca, dar kafalı burjuva ve "Moliere denen herife" söven yobaz ihtiyar gibi rollere çıkmıştır. Gerçek yaşamda, hatta provalarda yaşadığı durumları kolayca bir oyun malzemesi haline getirmekte ustadır. Bu yüzden çoğu oyunlarında bir doğaçlama havası görülmüştür Modeli önceden belirlenmiş bir oyun yazmamış, o anda bulduğu, eline geçen konuyu ya da insan tipini oyunlaştırmıştır

3- Moliere'in Eserleri

• Le Médecin volant (1645)— Uçan Doktor
• La Jalousie du barbouillé (1650)— le Barbouillé'nin Kıskançlığı
• L'Étourdi ou les Contretemps (1655) - Blunderer veya Counterplots
• Le Dépit amoureux (16 Aralık 1656) - The Love-Tiff
• Le Docteur amoureux (1658), Molière'in topluluğu tarafından Louis XIV için gerçekleştirilen ilk oyun (şimdi kayıp) - The Doctor in Love
• Les Précieuses alay konusu (18 Kasım 1659)— Etkilenen Genç Hanımlar
• Sganarelle ou Le Cocu hayali (28 Mayıs 1660) - Sganarelle veya Hayali Aldatılan
• Dom Garcie de Navarre ou Le Prince jaloux (4 Şubat 1661) - Navarre'lı Don Garcia veya Kıskanç Prens
• L'École des maris (24 Haziran 1661)— Kocalar Okulu
• Les Fâcheux (17 Ağustos 1661)— The Bores (ayrıca The Mad'i tercüme etti )
• L'École des femmes (26 Aralık 1662; The Amorous Flea , 1964'euyarlanmıştır )— The School for Wives
• La Jalousie du Gros-René (15 Nisan 1663; şimdi kayıp)— Gros-René'nin Kıskançlığı
• La Critique de l'école des femmes (1 Haziran 1663) - Eşler Okulunun Eleştirisi
• L'Impromptu de Versailles (14 Ekim 1663)— Versailles Doğaçlama
• Le Mariage force (29 Ocak 1664)— Zoraki Evlilik
• Gros-René, küçük enfant (27 Nisan 1664; şimdi kayıp)— Gros-René, Küçük Çocuk
• La Princesse d'Élide (8 Mayıs 1664)— Elid Prensesi
• Tartuffe ou L'Imposteur (12 Mayıs 1664)— Tartuffe veya Sahtekâr
• Dom Juan ou Le Festin de pierre (15 Şubat 1665) - Don Juan, veya Taş Ziyafeti (altyazı ayrıca Taş Konuk , Heykelli Ziyafet vb. tercüme edilmiştir .)
• L'Amour médecin (15 Eylül 1665) - Aşk Doktordur
• Le Misanthrope ou L'Atrabilaire amoureux (4 Haziran 1666)— Misanthrope veya Cantankerous Lover
• Le Médecin malgré lui (6 Ağustos 1666)— Kendine Rağmen Doktor
• Mélicerte (2 Aralık 1666)
• Pastorale comique (5 Ocak 1667)— Comic Pastoral
• Le Sicilien ou L'Amour peintre (14 Şubat 1667) - Sicilyalı veya Ressamı Sevmek
• Amphitryon (13 Ocak 1668)
• George Dandin ou Le Mari confondu (18 Temmuz 1668)— George Dandin veya Utanmış Koca
• L'Avare ou L'École du mensonge (9 Eylül 1668) - Cimri veya Yalanlar Okulu
• Mösyö de Pourceaugnac (6 Ekim 1669)
• Les Amants harikaları (4 Şubat 1670)— Muhteşem Aşıklar
• Le Bourgeois gentilhomme (14 Ekim 1670)— The Bourgeois Gentleman
• Psyche (17 Ocak 1671)— Psyche
• Les Fourberies de Scapin (24 Mayıs 1671)— Scapin'in Sahtekarlıkları
• La Comtesse d'Escarbagnas (2 Aralık 1671) - Escarbagnas Kontesi
• Les Femmes savantes (11 Mart 1672)— Öğrenilmiş Hanımlar
• Le Malade imaginaire (10 Şubat 1673)— Hayali Geçersiz (veya Hipokondriyak)