Pir Sultan Abdal'ın Hayatı ve Eserleri

Edebiyatla İçerik Editörü

24 Şubat — min. okuma: 4-5 dakika

Pir Sultan Abdal asıl adı Haydar olan, 16. yüzyılda yaşamış, Alevi-Türk halk şairi ve ozanıdır.

1- Pir Sultan Abdal

Asıl adı Haydar olan şair'in, Sivas iline bağlı Banaz Köyünde 14. Yüzyıl başlarında doğduğu bilinmektedir. İdam edilerek öldürülen şairin yaşamının büyük çoğunluğu doğduğu köy olan Banaz’da geçmiştir. Ölüm tarihi ise resmi kayıtlarda 1547 ya da 1587 yıllarından bir tanesi olarak tahmin edilmektedir. Yaşadığı dönemde Osmanlı Devleti’nin hükümdarı Kanuni Sultan Süleyman’dır. Alevi Bektaşi geleneğinden olan şair Bektaşi ocağına bağlı bir pir olarak yaşamını sürdürdü. Deyiş ve söyleyişlerinde genel bir başkaldırı ve isyan halinin etkisi gözlenmiştir.

2- Pir Sultan Abdal’ın Edebi Kişiliği

Alevi Bektaşi geleneğinin etkisinde sürdürdüğü manevi ve sanatsal yaşamında, Hayati mahlasını kullanan İran Şahı Şah İsmail, Kul Himmet ve Kul Hüseyin isimli dönemin ekollerinden bir hayli etkilendiği eserlerinden anlaşılmaktadır. Şiirlerinde duygu ve söylemi yalın ve etkili bir dil ile aktardı. Şiirine hakim olan ana temalar ise, aşk, kavga ve tasavvuftur. Dönemin Divan Edebiyatı etkisinde olan ve halktan uzak edebiyat anlayışına karşılık olarak, tasavvuf ve tekke edebiyat anlayışını halk diline indirmede çok mahir ve etkili olmuştur.

Medrese eğitimi almamış olmasının da etkisi ile, dönemin en güçlü ve etkili olan Divan Edebiyatı anlayışı yerini o'nda, Halk Edebiyatı anlayışına bıraktı. Yüksek kültürlü ve yüksek kesime hitap eden şiirlerdense, halka dokunan ve herkesçe okunup anlaşılabilen eserlerle halkın temel sorunlarına inebilmeyi, aşk ve tasavvuf gibi konuları sorgulayan ve arzulayan bir halk ozanı edasında başarılı bir biçimde sundu. Tercih ettiği edebiyat döneminde çok rağbet görmese de kaleminin gücü ve sesinin tonu onun her zaman akılda kalan ve kendini halka adamış bir halk ozanı olarak anılmasında büyük pay sahibi olan iki nitelik olmuştur.

Pir Sultan Abdal, Alevi Bektaşi geleneğinde yedi ulular olarak kabul edilen Yedi Ulu Ozan arasında yer almaktadır.Eski Türk gelenek ve kültürünün etkisinde oluşturduğu eserleri, dönemin yönetimine karşı olan tutumu ile bilinmektedir. Eserlerinde Alevi inancına yönelik önemli noktaları mihenk edinir. Günümüzde bile halen yaşayan bir efsane olarak görülen şair, ölümünün ardından dahi onun adına efsaneler, şiir ve diğer eserler oluşturularak toplumda aktarılma ve yayılma eğilimi göstermiştir. Kendisi hakkında paylaşılan efsaneye göre, Pir Sultan Abdal Hızır’a iyi eğitim alıp okuyarak Osmanlı Devleti yönetiminde paşa olacağını söylemiş, aynen dediği gibi günün birinde Hızır Paşa olmuş ve Osmanlı yönetimine karşı ayaklanmış olan şairi Sivas kalesine mahkum ederek idamına karar vermiştir.

3- Pir Sultan Abdal’ın Eserleri

Allah ve Peygamber sevgisini konu edinen şairin çok sayıda nefes adı verilen eseri bulunmaktadır. Eserlerinde tasavvuf tarzı edebiyatın esintileri yer alan şairin eserlerinden bazıları ile şunlardır: Allah Allah Desem Gelsem, Geçti Dost Kervanı, Açılır Kapılar Şah’a Gidelim, Gel, Gönder Bizi Safa İle, Bir Güzelin Aşığıyım, Sordum Sarı Çiğdeme, Ya Eceldir Ya Didardır Ya Nasip, Ayrılık Derdinin Dermanı Nedir?

Eserleri ile günümüzden 600 yıl önce yaşamış olsa da etkisini halen koruyan büyük şair hakkında Cumhuriyet döneminde büyük araştırma eserleri kaleme alınmış ve şairin hayatı derinlemesine incelenmiştir. Bu eserlerden bazıları ise şu şekildedir:

Sadettin Nüzhet Ergun, Pir Sultan Abdal (1929),
Ali Balım, Pir Sultan Abdal, Hayatı ve Şiirleri (1957),
Muzaffer Uyguner, Pir Sultan Abdal - Yaşamı, Sanatı, Şiirlerinden Seçmeler (1989),
Memet Fuat, Pîr Sultan Abdal Yaşamı Sanatçı Kişiliği Yapıtları (2001),
Aytekin Özen, Susmayan Nefes - Pir Sultan Abdal adlı tiyatro oyunu (2007-2008) (2008-2009 sezonunda sahnelenmeye devam etmektedir),
Hasan Aktaş, Yeni Türk Şiirinde Pir Sultan Abdal Okulu ve Misyonu, Yort Savul Yayınları, Edirne, 2006, Ali Haydar Avcı, Osmanlı Gizli Tarihinde Pir Sultan Abdal ve Bütün Deyişleri (2006),
Esat Korkmaz, Pir Sultan Abdal - Üçüncü Ölmem Bu Hain (2005),
Abdülbaki Gölpınarlı ve Pertev Naili Boratav, Pir Sultan Abdal (1943),
Erol Toy, Pir Sultan Abdal adlı tiyatro oyunu (1969).

Günümüze kadar etkileri süren ve her döneme belli bir şekilde damga vurmuş olan büyük ve usta şair olan Pir Sultan Abdal günümüzde başlattığı akım ve şiir ile deyişleri sayesinde büyük bir değere sahiptir. Eserleri ve kendisi halk tarafından da sahiplenilen şair birçok şair ve yazarı da etkilemiştir.

Ayrıca dönemlerine göre Osmanlı Türkçesi Edebiyatı için aşağıdaki bağlantılardan da faydalanabilirsiniz: